Memoria da terra, na revista oral da feira de Outono de Ponteareas

Cunha idade que supera os 90 anos a súas espaldas, María Martínez veciña de As Cortellas demostrou que a memoria non fallalle, e así de ben explicounos unha das formas de "cortar o herpio" (herpes) de forma tradicional.

VIII Feira de Outono en Ponteareas

Dicir que o autor do blogue, Jhonathan Zúñiga Puga, participa na feira o sábado no roteiro micolóxico recordando o patrimonio histórico por onde este vai transcurrir. E o domingo a partir das 19:00 horas na revista oral tradicional recordando as antigas lendas de algunhas das "pedras mouras" do concello e despois no cerre da feira, co ritual da queimada da Noite dos Tempos interpretando o guerreiro Cadroloico e o Meigo do Tea.

Toponimia e micro-toponimia do Condado

Nova sección do blogue dedicado a toponimia ou nomes do lugar tanto maior, como nomes de parroquias ou barrios como menor, como poden ser zonas de cultivo, lindes ou sitios concretos.
Recordar que a toponimia e unha gran pista para procurar patrimonio ou mesmo a historia dun lugar.

Comezamos esta sección co lugar da Croa, no barrio da Barxela na Parroquia de Ribadetea (Ponteareas), onde a partir da nome do Castro que ali existiu sairon o seu redor outros pequenos nomes de lugar ou topónimos.

                                                              RIBADETEA
TOPONIMIA MAIOR                         A BARXELA
                                                              A CROA OU MONTES DA CROA

                                                              GELAS
                                                              MUÍÑO DO RÍO
                                                              POZO OU REMUÍÑO
                                                                   DOS MOUROS
                                                              COROA, COUTO OU
TOPONIMIA MENOR                          CASTRO DA CROA
                                                              RÍO DA CROA
                                                              ILLA DA CROA
                                                              OS PASOS
                                                              MUÍÑOS DA CROA
                                                              CADAVÁS DE ARRIBA
                                                              CAMPO DA BARXELA

O lugar da Croa se atopa no extenso barrio da Barxela na parroquia de Ribadetea. Esta na ribeira do Río Tea e naceu de seguro grazas a mineiría romana, tendo restos dunha mina romana da cal non se conserva topónimo coñecido e un castro vinculada a esta, o castro da Croa.

TOPONIMIA MAIOR

RIBADETEA: Vén de "Ribeira do Tea" de forma abreviada, pois esta parroquia extendese pola marxe do río Tea.

A BARXELA: Nome que vén de Barcia ou Barciela, que son zonas cultivables preto do río. Neste caso o topónimo coincide co lugar perfectamente, á parte A Barxela e o barrio máis extenso e chan de Ribadetea. 

MONTES DA CROA: A Croa e un topónimo céltico que significa "acrópole" ou zona elevada fortificada, neste caso en referencia o asentamento castrexo que temos no lugar. O de montes vén en referencia os montes que rodean este xacemento antigo.

TOPONIMIA MENOR

COROA, COUTO OU CASTRO DA CROA: Os tres nomes refirense o mesmo lugar, os restos do asentamento castrexo da Croa. Esta elevación artificial sobre o terreo en forma defensiva atopase a 40 m sobre o nivel do mar, baixo ela esconde un castro aterrado. Destaca o topónimo "Coroa", pois ten unha planta característica dos asentamentos mineiros onde destaca súa abrupta estructura e alteracións de defensa, estando na parte central a elevación onde viviría a poboación do asentamento, a cal o redor desta meseta circular existiría unha muralla da cal há algúns restos que faría forma de "coroa" a esta parte alta.

Alteracións no terreo en forma de parapetos e elevacións no Castro da Croa.

GELAS: Difícil topónimo, pode ter orixe céltico ou xermano pola raíz GE. E moi probable que pola preto que se atopa o castro da Croa que tamén teña de raíz céltica. Na outra beira do río, na parroquia de Prado se chama "Portagelas".

Entorno da zona de Gelas

O MUÍÑO DO RÍO: Tamén coñecido como "muíño de Gelas" por atoparse nese lugar. O topónimo ben claramente do muíño que atopase a día de hoxe en ruinas na beira do río Tea. Dicir por curiosidade que este muíño tiña cinco moas na mesma estrutura. 

POZO OU REMUÍÑO DOS MOUROS: Curioso lugar no río alterado artificialmente que parece ser que foi no seu tempo o embarcadeiro do castro. Ten forma de pequeno "golfo" no río, polo que coa presión da corrente o caude entra neste e xira facendo un remuíño, súas augas no centro son moi escuras, como ben nos dín os dous topónimos. Conserva lendas dos "mouros" e esta o pe do castro.

RÍO DA CROA: Lugar onde se atopa a praia fluvial da Croa no Tea.

ILLA DA CROA: Illa situada na praia fluvial da Croa no Tea.

MUÍÑOS DA CROA: Sen saír da mesma zona do Río da Croa, atopanse as ruinas dos muíños que alí había.

Ruinas dos muíños da Croa

OS PASOS: Pasos ou poldras antigas que cruzan o Tea e unen a parroquia de Ribadetea coa de Prado. Tratase de pedras chantadas no río nunha zona moi pouco funda.

CADAVÁS DE ARRIBA: (Tamén existe Cadavás de Abaixo) este nome ben de cadavo, que son terras queimadas para o terreo.

CAMPO DA BARXELA: Lugar onde se atopa o campo de fútbol de Ribadetea. Unha curiosidade e que este foi feito sobre o que parece ser a "zona de explotación" ou "embalsamento" do que foron as minas romanas da Croa. E un terreo moi barroso con pouca drenaxe e chea de seixos ou croios de río.

Pedras con formas, penas mouras e moas (nova sección)

Nova sección do blogue onde estudaremos e daremos a coñecer formas pétreas e balbolíticas con formas naturais curiosas ou antigas penas con lendas, encantamentos ou historias como penas mouras.

Nesta primeira entrada amosaremos na zona das faldas da serra do Galleiro polos os lugares do Cabalo Escuro (Xinxo) ata Casa da Moura (Ribadetea), seguindo o linde entre ambas parroquias podemos ver curiosas formas que deu a natureza a pedras graníticas, no lugar abundan formas peculiares e zoomorfas entre outras.

Entorno do Cabalo Escuro (Xinzo)

O Golfiño surfeador

 A Cabeza da Leoa

Lomba do Elefante

O Sapoconcho

Gritando o ceo...

Lontra fotografiada no Tea

IX feira tradicional dos Remedios en Ponteareas

Mañá mércores 12 charla e visita guiada o castro de Troña as 21:00 horas

Mañá 12 de agosto as 21:00 horas no castro de Troña charla e visita guiada, organizada polo concello de Ponteareas dende o departamento de Cultura e palestrada polo autor do blogue, Jhonathan Zúñiga.

Primeiro falarase da historia e arqueoloxía do castro de Troña e despois da mitoloxía galaica e seu peso na cultura popular do medo aínda nos tempos de hoxe. 

I parte do camiño a Bretaña, Sorogain (Navarra)

Nun val moi encaixado a case 1000 metros con saída a Francia, preto de Roncesvalles atopase este fermoso lugar chamado Soragain, en Navarra. Dar con el foi pura casualidade (inda que no camiño dun creo que non existen as casualidades) pois se non chega a ser por seu albergue onde pasamos a noite penso que nunca atopariamos este incrible e remoto lugar.

Estando de camiño entre a Galiza e a Bretaña francesa antes de chegar a Roncesvalles (lugar emblemático do camiño de Santiago e na historia) dimos con este lugar vía internet, descoñecendo totalmente seus encantos. Nun entorno de altas montañas sobre un val de amplos prados verdes repletos de gando, sobre todo vacún e cabalar, os cales tiñan un tamaño e robustez  impoñentes.

Pero Sorogain non ben sendo só un remoto lugar para gozar da tranquilidade e natura, senón que escondia algo máis que descubrimos o entrar no albergue, pois este val, noutros tempos foi un sitio de paso seguramente sagrado e de culto, pois posúe mámoas, dolmens e ata un crómlech ou círculo lítico de pequeno tamaño pero fermoso. 

Tamén unha curiosa acumulación de pedras nun prado que nos fai desconfiar de seu posible orixe.

Cando chegamos tiñamos a noite enriba pero mesmo así decidimos facer parte da ruta da "Estación Megalítica", polo menos os algo máis de 2 km ata o crómlech. Comezamos a andar o mesmo tempo que marchaba a luz do val, a única referencia a estreita estrada sen luz mentres os corvos xa saíran e cantaban os últimos pardais.

A medida que íamos avanzando eu e meu compañeiro que me acompañaba "Nito" (o outro compa Victor decidira quedar a descansar no albergue) nos altos prados ía aparecendo máis e máis gando, sobre todo vacún cuns exemplares brancos e moi robustos. Tamén en grupos máis pequenos cabalos, os cales tamén eran moi fortes e fermosos, os claes cando pasabas preto deles o macho dominante se te acercaba impoñendo coa súa mirada e tamaño.

O primeiro lugar que nos sorprendeu foi unha acumulación de pedras nun prado, era increible a cantidade de pedras alí depositada que contrastaban co resto da paisaxe. 

Penso que seu orixe non e natural, teño entendido que os glaciares arrastran pedras pero nunca vira algo así tan o natural. Recordando que estamos nun antigo lugar de culto prehistórico, dicir que este tipo de acumulacións petreas non son excepcionais, e as veces ata gardan sorpresas debaixo, polo que ben sendo posible que os antigos constructores das mámoas e crómlech do lugar puideran levar ata alí todas esas pedras con fins de ritualística.

Nesta última foto o fondo se pode ver a acumulación petrea baixo a arboleda.

Coa noite pisándonos os talóns deixamos as mámoas a un lado e nos apresuramos para ver o crómlech, pois co entorno tan tranquilo, natural e coa posta de sol era o momento perfecto para captar súa enerxía. Aínda que antes de chegar o monumento megalítico nos atopamos co cadáver devorado dunha vaca polos lobos, o cal fixo que o ambente se voltase algo inquieto, de andar preto a manada xa nos terian visto case dende que arrancamos.

Chegamos o crómlech coa escurecida, seu nome Xanxoten Harría (Pedra Xanxoten) a case mil metros de altitude os pes do monte Sorolepo. De pequeno tamaño, uns catro metros de diámetro e pedras chantadas pequenas, as cales semellaban na actualidade alteradas, seguramente pola gandeiría da zona. 

Pois alí nos atopabamos, practicamente a escuras, rodeados dos tranquilos pero cheos de vida prados. No lugar había unha chamativa enerxía tranquila e positiva, penso que podería estar toda a noite no medio do círculo, con total tranquilidade e seguridade sen temer a noite nin os lobos, esa era a sensación do lugar, non querer marchar de alí.

Comezamos a tocar e tentar sentir a enerxía das pedras, as cales noutros tempos foron base de rituais de nosos ancestros. Sorprendeunos unha delas cunha curiosa forma case perfecta de man, esta se puñas alí a man tiña unha enerxía sensitiva enorme, tanto que nun pricipio chegaba a marear, incrible. Despois de relaxarnos nese tranquilo entorno enerxético, chegou o momento de retornar o albergue.

De volta a paso apurado, cando pasamos de novo polo cadáver da vaca decidimos parar e ver como puido ser a cacería dos lobos, pois e algo do que tamén gosto, e máis penso que de existir un animal guía, o meu sen duda e o propio lobo. O cadáver devorado estaba xusto o lado do pequeno río seco case nesta época do ano, polo que pola pinta foi acurralada alí pola manada. Cando os lobos cazan bestas de tal tamaño quere dicir que se moven en manadas e non individualmente, pois se están solitarios se alimentan de carroña ou pequenas presas, pero nunca unha de tal envergadura. Isto inda daba máis respecto no momento claro, seguramente estariamos no seu couto de caza e  nosa única tecnoloxía era miña cámara co que pouco se podería facer. O cadáver se atopaba devorado de un par de semanas por seu estado de descomposición, tamén atopamos plumas de aves carroñeiras no seu entorno.

a dous metros habría os restos dunha pata do mesmo devorada, outra clara proba de que na manada había varios machos, pois o macho alfa ou dominante marxina os outros machos facendo que coman a parte del e as femias.

Rematando a pequena visión do que alí puído suceder, voltamos de novo o camiño do albergue. Andando a bo paso, co gando moi tranquilo escoitando seus cencerros, íamos falando e fixandonos en cada pequeno ruido que puidese ser sospeitoso de romper a tranquilidade, pois cando chegamos o albergue xa era noite cerrada e só tiñamos a luz dos móviles. O chegar fumos directos a descansar, algunhas almas pese conducir dende as nosas terras galaicas ata o Pirineo inda necesitamos algo de aventuras e sensacións para poder durmir ber.

O día seguinte nada máis levantarnos acudimos no coche de novo o crómlech, agora os tres, pois tiñamos que amosarllo o compañeiro Victor e eu queria despedirme del, aínda que espero nesta vida voltar a el, con máis tempo.

 

Cando arrancamos camiño de Roncesvalles para logo seguir cara a Bretaña, o compañeiro Nito mirou algo con forma alterada dende o coche, o cal parecia ser os restos dunha mámoa que non aparecía en ningún catalogo da zona, un exemplo máis do insólito e inexplorado que aínda se atopa este lugar.

 

Unhas das conclusións que saquei de Sorogain, o cal xa falarei seriamente cando remate as outras sensacións do viaxe das terras galaicas a Bretaña, e que neste insólito paso pudo ser na cultura atlántica que logo deu lugar a celta un lugar de paso sagrado e de culto, e posible que iniciados ou pobos emigrando hipotéticamente nun principio de sur a norte deixaran neste lugar súa pegada, que no seu paso por aquí enterrasen importantes individuos dos seus clans e recordar o viaxeiro de seu culto e recordo fose eterno. Tamén pode dar a pensar que este antigo paso fose utilizado con anterioridade o de Roncesvalles. pèro recordade que todo son as primeiras hipóteses persoais, poden ser certas ou estar erradas, pero a maxía por así chamarlle de poder estudalas e sentilas físicamente as veces faime ver o mundo como o puideron ver nosos enigmáticos ancestros.

                 

Incrible efecto solar nas mámoas da Armada, Queimadelos (Mondariz)

Tal vez só sexa un efecto que se pode observar neste periodo de transición de solsticio celta de verán, pero o certo que visitando estas dúas mámoas da Armada na parroquia de Queimadelos, no concello de Mondariz no lugar do Carballo da Armada quedei abraiado co que meus ollos observaron cando o sol caía polo occidente.

Estas dúas mámoas, que están seguidas dirección norte sur a uns 10 metros unha da outra, son moi similares, ambas se atopan enterradas pero perderon a súa pedra de arriba, polo que e probable que en tempos pasadas foran saqueadas por bandidos buscando riquezas no seu interior, polo tanto notase perfectamente o seu punto de inflexión na súa parte de arriba.

Nunha zona chan a día de hoxe plantación de piñeiros, se atopan as dúas soas, o cal de seguro fixeron a posta polo efecto solar que imos falar a continuación, pois e probable que no seu interior descansan os restos de duas persoas do noso pasado remoto cun legado e liñaxe que decidiron que foran eternas e recordadas na historia.

O caso e que descoñezo se este fenómenose se repite igual todo o ano, pero o certo que neste periodo do ano cando o sol se pon, e antes de desaparecer entre os piñeiros os últimos raios quedan tan só uns minutos dando luz no espazo que queda entre as dúas mámoas, quedando este espazo soamente iluminado en todo o entorno que un pode ver, nin máis para un lado que para o outro, nin máis para adiante que para atrás, xustamente no medio das dúas mámoas.

 Despois deste fascinate fenómeno de un par de minutos só cunha luz moi luminosa pero feble o sol ponse entre os dous monumentos funerarios prehistóricos.

Cando observei isto, chegando xusto no momento preciso, e voltando o día seguinte de novo e ver o mesmo espactáculo de arqueoloxía funeraria relacionada coa solar, quedei paspado. O que toca investigar e se durante o resto do ano sucede o caso exposto.

Esta pode ser unha proba máis do conectados que se atopaban nosos anacestros fai máis de 5000 anos con este mundo, pois este efecto non e casual para nada, e que decidiran soamente construír dúas mámoas no lugar con este suceso solar nos pode dicir que podian tratarse de dous individu@s mi importantes nesa sociedade do lugar. Na última foto saio entre as dúas mámoas con último raio de sol iluminandome na fronte, para marcar máis o fenómeno.

Engadir que nesa zona nos atopamos seguramente nun lugar sagrado máis amplo, pois un pouco máis abaixo se atopa o famoso Carballo da Armada, un increible exemplar desta árbore con muitos séculos de vida, sagrado para os veciños da zona.

Este carballo segundo a lenda popular foi plantado polo druida Lambrico, neto do fundador suevo de Mondariz, Mondrico. Dicir que no mundo celta os carballos eran unha árbore sagrada adicada o deus supremo Lugh. E posible que a lenda este confusa pois un druida en tempos dos suevos parece que igual e moi hipotético, o que si e certo e que o Carballo da Armada ten carácter sagrado pagán para os veciños do lugar, o cal merece un post propio coa súa rica historia.

O Carballo debe seu nome de "Armada" pois en tempo de Felipe II cando construíu a Armada Invencible quixeron talar esta árbore por ser a maior e frondosa da zona, pero os veciños nunha heroica resistenza opuxeronse conseguindo salvar a mesma ata nosos días.

Por último como anécdota, e falando de carballos como antiga árbore sagrada, xusto no centro da mámoa do sur, onde estaba antigamente a pedra superior ou coraza, esta crecendo un pequeno carballiño, facendo sentir máis a maxía e gran enerxía do lugar, non e curioso?

Eco-Feirón de Chan da Gándara, Padróns