O Castro do Monte dos Cubos, modernizando a estrutura pasada

Despois de pasar décadas desapercibido, nestas últimas semanas voltou os medios un antigo asentamento da Idade de Ferro comezado a escavar e estudar no ano 1933, tratase do castro do Monte dos Cubos ou Cabeza dos Francos. Situado no concello de Tui dentro do Parque Natural do Monte Aloia, atopase nunha lomba cun emprazamento moi defensivo naturalmente cun dominio visual sobre Tui e o val do Miño privilexiado. O segundo nome polo que é coñecido o lugar, Cabeza dos Francos, dicir que ven derivado a que durante a invasión francesa tropas napoleónicas asentáronse tamén neste monte, seguramente porque dende alí podían controlar perfectamente os redores da cidade de Tui visualmente.

Chegado o asentamento, que maioritariamente esta inda sen escavar, vemos na cara sur recen limpada e acondicionada a zona que escavouse, quedando a relucir catro vivendas e restos doutras por debaixo destas. Mesmo que é muito pouco o que esta escavado, un no lugar pode observar que o mesmo tempo estudando os restos da pe a muitísimas hipóteses e posibilidades de cómo foi o poboado que no Monte dos Cubos existiu.

Na primeira vivenda que nos atopando entrando no recinto, podemos ver que ten forma circular e un tamaño considerable, o mesmo tempo ten vestíbulo o cal aproveita penedos do entorno para a estrutura, tendo nunha esquina do vestíbulo un pequeno alxibe para acumular auga, tanto a vivenda como o vestíbulo non teñen porta. A segunda vivenda, e case unha replica da primeira, e como a anterior non teñen entrada ou porta, destaca nesta que na escavación da vivenda pódese ver como o primeiro metro do que se conserva esta construído en pedra pero a partir de hai para abaixo, vese que a vivenda era de arxila.  

Estes detalles arquitectónicos a groso modo nos recordan o tipo de construción primitiva común dos castros galaicos, vivendas circulares de grande a medio tamaño sen porta, aproveitamento de penedos do entorno para as estruturas ou bases de muros en arxila ou barro. Pero o mesmo tempo, vendo a aparición de vestíbulos ou alxibes dentro dos propios, nos fan relación cunha época más avanzada arquitectonicamente na historia dos castros galaicos, cun auxe entorno os século III-I a.C e un pleno desatrollo xa despois da conquista romana.

Ademais, por debaixo destas estruturas pódese ver restos de outras que seguramente serían anteriores, pois é outro caso típico no territorio galaico, voltar a construír sobre un asentamento anterior. Recordar que no noso territorio xa teñen habido casos e existir mámoas, petróglifos, castros, castelo e despois unha aldea sobre o mesmo asentamento, como por exemplo o castro de Chandaz en Chantada entre outros, onde despois inda fixéronlle enriba a presa de Belesar, polo que pasou a ser tamén submarino.

Bromas aparte, parece que voltar a repoboar o mesmo hábitat puido ter acontecido tamén no Monte dos Cubos. Despois temos outra vivenda circular, na cal por debaixo fora dos seus muros aparece outra máis baixa cunha gran pedra no seu interior, e difícil saber se era un vestíbulo desta última ou outra vivenda máis baixa e posiblemente anterior. Destacar na vivenda principal no seu interior tamén ten unha gran rocha nai na cal ten dúas pías cavadas no centro, posiblemente a máis pequena puido existir para agarrar o pau central da vivenda e a maior, de lar para o lume.

Outras curiosidades que se aprecian nas vivendas como na primeira ou dispersadas pola zona son a aparición de pedras de mediano tamaño que parecen talladas, algunhas de forma cadradas, outras circulares… Estas poden recordar as lanzadas por catapultas como no que puido ser o caso do Monte do Castro en Ribadumia, pero a diferenza e que no Monte dos Cubos non se ven nas vivendas escavadas restos de destrución ou muros carbonizados por lumes (pois era costume queimar os poboados sometidos a un asedio a gran escala), si pódese ver restos de carbóns pero parecen de algún incendio forestal máis recente. Realmente e algo curioso.

Outra cousa a destacar e un penedo con forma semicircular situado no centro do asentamento, o cal parece estar apoiado na base sobre outras pedras menores, polo que igual foi levado ata alí. No penedo vense talladas varias pías seguidas, polo que e muito seguro que seu uso fora para rituais relixiosos. Tamén onde acaba a terraza principal do asentamento na esquina sur antes dun gran desnivel, pódese ver unha pedra que sobresae dende a cal temos unhas incribles vistas sobre o val do Miño e redores.

En canto a cerámica, pódese observar algunha dispersa pola zona ou entre muros pero en pequena cantidade. Destaca que topei o que parece restos dunha ánfora ou cerámica que parece máis ben pola cocedura e espesura de época romana. Tamén topei outra cunha tipoloxía máis indíxena, cunha maior espesura e menos dureza.

CONCLUSIÓNS

Unhas das conclusións que se pode dar despois deste pequeno estudo do Monte dos Cubos, e a hipótese de que pode ter un inicio de ocupación muito anterior o que oficialmente comunicouse na súa cronoloxía (do II-I a.C). Parece que si tivo unha reconstrución ou repoboación entorno os nos séculos II a I a.C cunha nova arquitectura sobre un asentamento castrexo anterior, pasando logo a conquista romana e estando habitado parte dese período (restos cerámicos). Pero unha gran curiosidade que debe marcarse neste poboado no pouco que esta escavado, e a mestura de arquitectura antiga como vivendas circulares sen porta, aproveitando os penedos dos lugar… coa arquitectura máis avanzada en séculos como vestíbulos, alxibes… Puido ser o Monte dos Cubos un poboado que pasou en primeira persoa do seu estado antigo a un asentamento con novas formas a base de reconstrucións e “reformas”.

FICHA TÉCNICA

Tipo de ben:  Asentamento Fortificado (Castro)   

Lugar: Monte dos Cubos (Tui)

Altitude: 270 m

Cronoloxía: II-I a.C a período romano (seguramente cun inicio anterior)                 

 Propiedade: Parque Natural Monte Aloia

Catalogado pola xunta: Si

Estado de conservación: bo recentemente acondicionado, pouco escavado.

Conserva tradición oral: Si 

COMO CHEGAR

Recentemente sinalizado dende Tui, o máis rápido e saír da autoestrada no desvío a Baiona, o penúltimo antes de Portugal. Desde este xa esta sinalizado e nunha curva pronunciada antes de chegar o casco urban de Tui collemos unha estrada que pasa por enriba da autoestrada dirección Frinxio. Unha vez nesta aldea, o castro esta marcado cunha gran sinal na entrada dun camiño, o cal temos que seguir ata un cruce onde aparece un panel indicador con rutas no Monte Aloia e o castro. Collendo o camiño alí indicado dirección sur temos unha tirada andando de case 2 km ata o poboado, nas cales hai que fixarse nas indicacións marcadas nas pedras nos cruces. Recomendo visitar o poboado con tempo para recorrer estes case 4 Km en total con tranquilidade, aparte que non e difícil perderse no lugar.